Δείτε το βιβλίο

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ.

Σχέδιο έκτυπο. Κάρβουνο, μολύβι (;)
(Στο έκτυπο ανθίβολο η παράσταση απεικονίζεται ανεστραμμένη σε σχέση με το πρωτότυπο έργο.)
37,4 x 26,7 εκ.
Δεύτερο μισό 19oυ αιώνα
Βιομηχανικό χαρτί

Το σχέδιο, σε ικανοποιητική κατάσταση, φέρει έντονο τσάκισμα κατά μήκος του οριζόντιου άξονά του, όπου και εντοπίζονται οι περισσότερες φθορές.

Ο Χριστός, εύρωστη μορφή με στιβαρό λαιμό, αραιή γενειάδα και μακριά κυματιστή κόμη που πέφτει ελεύθερα στους ώμους, εικονίζεται μετωπικός έως την οσφύ και φορεί χιτώνα και ιμάτιο με πλούσιες πτυχώσεις. Ευλογεί με υψωμένο το δεξί χέρι ενώ με το αριστερό ακουμπά τη σφαίρα του σύμπαντος που προβάλλει μέσα από νεφέλη.

Το σχέδιο αποκλίνει από την καθιερωμένη εικονογραφία του Παντοκράτορος αφενός στο φυσιογνωμικό τύπο του Χριστού με ελεύθερη μακριά κόμη, που παραπέμπει στη βυζαντινή παράσταση του Αγίου Μανδηλίου¹ και απαντά συχνά σε απεικονίσεις του Παντοκράτορος από τον 18ο αιώνα και εξής στον ελληνικό², αλλά και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο και τη Ρωσία³ και αφετέρου στην αντικατάσταση του Ευαγγελίου με τη σφαίρα του κόσμου, στοιχείο που έλκει πιθανώς την καταγωγή από την αυτοκρατορική εικονογραφία, εμφανίζεται στη σύνθεση της ανθρωπόμορφης Αγίας Τριάδος ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα⁴ ενώ την ίδια περίοδο απεικονίζεται κατά κανόνα σε παραστάσεις του Χριστού Σωτήρος του κόσμου σε δυτικά χαρακτικά⁵. Ο Παντοκράτωρ ημίτομος ή ένθρονος με σφαίρα, ανοιχτό κώδικα και ενίοτε σκήπτρο αποβαίνει ιδιαίτερα δημοφιλής κατά το 18ο αιώνα, και έκτοτε απαντά σε ποικιλία παραλλαγών σε φορητά ή εντοίχια έργα ζωγράφων από το Καπέσοβο⁶, τα Σουδενά (Πεδινά) Ζαγορίου⁷ⁱ, τη Σαμαρίνα⁸, την Κορυτσά της Αλβανίας⁹. Εικονογραφικά παράλληλα του σχεδίου μας αποτελούν εικόνα του Παντοκράτορος με επάργυρη επένδυση στην Αγία Τριάδα στο Ληξούρι Κεφαλονιάς (τέλη 18ου αι.)¹⁰, ανάλογη παράσταση του Χριστού σε Αγιοταφικά του 19ου αιώνα που βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη¹¹ και τη Βουλγαρία¹², κυρίως όμως τοιχογραφίες¹³ και φορητές εικόνες¹⁴ Χιονιαδιτών ζωγράφων, με παλαιότερο γνωστό παράδειγμα την εικόνα του Χριστού, έργο του ζωγράφου Ζήκου του Γεωργίου, στο Σεπτό Οίκο του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρος στα Γιάννενα (περί το 1838)¹⁵. Ωστόσο, η ταύτιση σε σημεία του ανθιβόλου μας με δύο εικόνες του Χριστού Παντοκράτορος στο ναό του Σωτήρος στα Άνω Πεδινά¹⁶, εκ των οποίων η δεσποτική του τέμπλου είναι ενυπόγραφο έργο του Αναστασίου Παπακώστα Μαρινά (1884), από το οικογενειακό αρχείο του οποίου προέρχεται και το σχέδιο της Συλλογής Μακρή-Μαργαρίτη, επιτρέπει τη χρονολόγηση του σχεδίου στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και την απόδοσή του στον ίδιο ζωγράφο ή στους επιγόνους του.

M. Nάνου