Δείτε το βιβλίο

ΙΕΡΑΡΧΗΣ (Μέγας Αθανάσιος;).

Σχέδιο (αμφίγραπτο;). Κάρβουνο.
99 x 28,5 εκ.
Δεύτερο μισό 19ου αι.
Βιομηχανικό χαρτί

Το σχέδιο με περιορισμένες μηχανικές φθορές συνθέτουν τέσσερα φύλλα βιομηχανικού χαρτιού κολλημένα μεταξύ τους. Σε μεταγενέστερη φάση το έργο έχει επικολληθεί σε χαρτόνι.

Η υψίκορμη ολόσωμη μορφή του ιεράρχη με τα γεροντικά χαρακτηριστικά και την πλούσια γενειάδα αποπνέει επισημότητα και ιεροπρέπεια. Φορεί αρχιερατικά άμφια, ευλογεί με το δεξί χέρι και στο άλλο κρατεί πλούσια σταχωμένο Ευαγγέλιο.

Η αυστηρά μετωπική στάση του ιεράρχη σε συνδυασμό με την προοπτική απόδοση των αμφίων του παραπέμπουν σε σειρά απεικονίσεων αρχιερέων σε έργα της όψιμης μεταβυζαντινής περιόδου (19ος αι.) με ευρεία διάδοση στον ελλαδικό¹ και νότιο βαλκανικό χώρο². Τα πρότυπα των απεικονίσεων αυτών ανιχνεύονται σε χαλκογραφίες, με παλαιότερο γνωστό υπόδειγμα χαρακτικό του αγίου Νικολάου με σκηνές βίου (1746), έργο του Σέρβου ζωγράφου Χριστόφορου Ζεφάροβιτς³. Παρομοίως αποδίδεται και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε σειρά αγιορειτικών χαλκογραφιών⁴ και εικόνων⁵ με παραστάσεις των Τριών Ιεραρχών (19ος αι.), όπως και ο άγιος Νικόλαος σε δύο όψιμες χαλκογραφίες (β΄ μισό 19ου αι.), εκ των οποίων η μία προέρχεται από αρχείο Χιονιαδιτών ζωγράφων⁶. Στην ίδια περίοδο, ανάλογη απεικόνιση του αγίου Αθανασίου στο τέμπλο του ομώνυμου μητροπολιτικού ναού των Ιωαννίνων⁷ επιβεβαιώνει την επίδραση των χαλκογραφικών προτύπων στη διαμόρφωση κοινού εικονογραφικού τύπου απόδοσης ιεραρχών κατά το 19ο αιώνα.

Το λιτό σχέδιο της Συλλογής Μακρή-Μαργαρίτη, με τις καθαρές άκαμπτες γραμμές, διαφέρει κυρίως τεχνοτροπικά από τα παραπάνω παραδείγματα. Δημιουργεί την εντύπωση μιας περισσότερο στατικής και επίπεδης μορφής, παρόλη την προσπάθεια προοπτικής απόδοσης των αμφίων. Από την άποψη αυτή μεγαλύτερη συνάφεια με το σχέδιό μας παρουσιάζουν οι απεικονίσεις των αγίων Ελευθερίου και Σπυρίδωνος σε δύο ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Τσεπέλοβο (1865) και των Τριών Ιεραρχών σε φορητή εικόνα στον Άγιο Γεώργιο Νεγάδων (1874), έργα του Χιονιαδίτη Αναστασίου Παπακώστα-Μαρινά⁸. Οι ομοιότητες σχεδίου και εικόνων ακόμη και σε λεπτομέρειες, όπως ο διάκοσμος στα ωμοφόρια των ιεραρχών, στα επιγονάτια, στις σταχώσεις των Ευαγγελίων και τις αρχιερατικές μίτρες, επιτρέπουν την ασφαλή απόδοση του σχεδίου μας στον Αναστάσιο Μαρινά και τη χρονολόγησή του στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Επιπλέον, πιθανότατα ο παριστάμενος άγιος ταυτίζεται με τον Αθανάσιο Αλεξανδρείας, καθώς τα φυσιογνωμικά του χαρακτηριστικά παραπέμπουν σε αντίστοιχη τοιχογραφία του Αλεξανδρινού ιεράρχη, ενυπόγραφο έργο του ζωγράφου Αναστασίου Μαρινά, στο ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Τσεπέλοβο (1864) ⁹.

M. Nάνου