Δείτε το βιβλίο

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ.

Ανθίβολο έκτυπο. Πιθανές συμπληρώσεις με κάρβουνο.
(Στο έκτυπο ανθίβολο η παράσταση απεικονίζεται ανεστραμμένη σε σχέση με το πρωτότυπο έργο.)
86 x 51,5 εκ.
Τέλη 18ου αι. – αρχές 19ου αι.
Χειροποίητο χαρτί
Yδατόσημο

Το ανθίβολο συνθέτουν έξι ανισομεγέθη φύλλα χειροποίητου χαρτιού επικολλημένα σε ριζόχαρτο και σε χαρτόνι. Εντοπίζονται φθορές περιμετρικά και στο εσωτερικό οπές, κηλίδες από χρώμα και λιπαροί λεκέδες.

Ο Χριστός παριστάνεται μετωπικός μέχρι την οσφύ, με ελαφρά στροφή της κεφαλής προς τα δεξιά και το βλέμμα στραμμένο στο θεατή. Ευλογεί με το δεξί χέρι υψωμένο στο στήθος, ενώ με το αριστερό κρατεί ανοιχτό άγραφο ευαγγέλιο με διαγράμμιση. Φορεί χιτώνα με «σημείο» και ιμάτιο με πυκνή γραμμική πτύχωση και αδρές αναδιπλώσεις. Το θέμα και οι διαστάσεις του ανθιβόλου πείθουν για την προέλευση ή τη χρήση του σε δεσποτικές εικόνες τέμπλων.

Ο εικονογραφικός τύπος του Παντοκράτορος του σχεδίου μας εμφανίζεται κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους¹ και παραμένει σταθερά σε χρήση καθ’ όλη τη διάρκεια της υστεροβυζαντινής περιόδου². Κύρια χαρακτηριστικά του τύπου αυτού είναι το απελευθερωμένο από το ιμάτιο δεξί χέρι του Χριστού, ο τρόπος ευλογίας με την παλάμη προς τα έξω και το ανοιχτό ευαγγέλιο που ο Χριστός κρατεί από το κάτω μέρος. Από το 16ο αιώνα και εξής ο ίδιος εικονογραφικός τύπος απαντά σε εικόνες ονομαστών Κρητικών ζωγράφων, όπως ο Θεοφάνης³ και ο Μιχαήλ Δαμασκηνός⁴, παράλληλα υιοθετείται και από τον Φράγκο Κατελάνο⁵, κύριο εκπρόσωπο της σχολής της βορειοδυτικής Ελλάδος, ενώ επιβιώνει μέχρι και το 18ο -19ο αιώνα σε εικόνες του Διονυσίου του εκ Φουρνά⁶, του Ανδρέα Καραντινού⁷ και του Γεράσιμου Κόκκινου⁸. Τα ιδιαίτερα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του Χριστού παραπέμπουν σε δύο ανθίβολα της Συλλογής Γιαννούλη, σήμερα στη Νομαρχία Ιωαννίνων, τα οποία συνδέονται με την τέχνη των ζωγράφων από το Καπέσοβο⁹. Στους ίδιους ζωγράφους οδηγούν και άλλες πανομοιότυπες με το σχέδιο παραστάσεις, όπως δύο τοιχογραφίες του Παντοκράτορος, η μία στον Άγιο Γεώργιο Νεγάδων (1795)¹⁰ και η άλλη στη Μονή του Προφήτη Ηλία στη Ζίτσα Ζαγορίου (1800)¹¹, καθώς και η δεσποτική εικόνα με το ίδιο θέμα στον Άγιο Χαράλαμπο Βρυσοχωρίου (1813) ¹².

Τα παραπάνω υποδεικνύουν την προέλευση του σχεδίου από καπεσοβίτικο εργαστήριο και επιτρέπουν τη χρονολόγησή του στα τέλη του 18ου ή στις αρχές του 19ου αιώνα.

Μ. Νάνου