ΠΑΝΑΓΙΑ ΘΡΗΝΩΔΟΥΣΑ ΜΕ ΑΓΓΕΛΟΥΣ

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 30

Τέλη 18^ου αι.
48 Χ 42,5 εκ.
ΞΥΛΟ, ΑΥΓΟΤΕΜΠΕΡΑ

Επάνω σε ενιαίο χρυσό κάμπο εικονίζεται η Παναγία καθιστή έως την οσφύ, χωρίς ωστόσο να διακρίνεται θρόνος ή άλλο κάθισμα. Αποδίδεται σε στάση τριών τετάρτων να κλίνει με θλίψη και συνάμα μητρική ευαισθησία την κεφαλή προς τον Εσταυρωμένο που κρατεί με τα δύο της χέρια. Η Θεοτόκος φορεί σκουρογάλανο φόρεμα και κοκκινωπό μαφόριο που δένεται με κόμπο κάτω από λαιμό και καλύπτει το σώμα της με πλούσιες πτυχώσεις, ενώ κάτω από το μαφόριο διάφανος πέπλος πέφτει συμμετρικά γύρω από το πρόσωπό της. Ο Χριστός γυμνός μόνο με το περίζωμα εικονίζεται, σε μικρότερη κλίμακα, νεκρός με κλειστά μάτια επάνω στον ξύλινο σταυρό που φέρει δύο οριζόντιες κεραίες. Στο ανώτερο τμήμα της σύνθεσης ζυγιάζονται δεξιά και αριστερά δύο φτερωτοί σεβίζοντες άγγελοι να προστρέχουν σε στάση προσκύνησης επάνω σε νεφέλες.

Στον εικονογραφικό τύπο της Παναγίας Θρηνωδούσας που θα γνωρίσει ευρεία διάδοση στα καλλιτεχνικά εργαστήρια που δραστηριοποιούνται στην Κρήτη και τα Επτάνησα από τον 17^ο αιώνα και εξής, συμφύρονται στοιχεία από την τέχνη της Δύσης και τη βυζαντινής παράδοσης[1]. Πράγματι το θέμα απαντά έκτοτε σε σημαντικό αριθμό έργων, κυρίως φορητών εικόνων[2] και  χαρακτικών[3], οι οποίες προορίζονταν για την ιδιωτική λατρεία, όπως υποδηλώνει το μικρό σχετικά μέγεθός τους, και μαρτυρεί και το ανθίβολο από τη Συλλογή Ξυγγόπουλου, σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη (18^ος αι.)[4].

Στην εικόνα της Συλλογής επαναλαμβάνεται το κύριο συνθετικό σχήμα του θέματος, με κάποιες μικρές ωστόσο αποκλίσεις. Στην εικόνα μας απουσιάζει ο πλούσιος διάκοσμος από τα φορέματα της Παναγίας, η σύνθεση οργανώνεται περισσότερο σε οριζόντιο άξονα με αποτέλεσμα η κεντρική μορφή της Θεοτόκου να είναι ιδιαίτερα πλατιά, ο Εσταυρωμένος τοποθετείται σε χαμηλότερο από ότι συνήθως ύψος, ενώ τέλος προστίθενται οι άγγελοι που εντείνουν τον δραματικό χαρακτήρα της σύνθεσης. Το τελευταίο στοιχείο, σε συνδυασμό με την ηδυπάθεια στην έκφραση της Παναγίας,  και το γλυκερό της βλέμμα που ατενίζει το άπειρο, μας επιτρέπουν να αποδώσουμε την εικόνα της Συλλογής σε εργαστήριο της Επτανήσου.

Αδημοσίευτη

Ανδρομάχη Κατσελάκη

Δρ Αρχαιολόγος-ΜΑ Ιστορικός Τέχνης

[1] Για τη διαμόρφωση του τύπου, τη σχέση του με τη βυζαντινή υμνογραφία και την σύνδεσή του με το εικονογραφικό θέμα της Σταύρωσης βλέπε Μήτηρ Θεού 2000, αριθ. 85 (Μ. Βασιλάκη).

[2] Rizzi 1972, αριθ. 4, 31, 88. Καρακατσάνη 1980, αριθ. 239, 240, 241. Μπαλτογιάννη 1985, αριθ. 236. Από τη χριστιανική συλλογή στο Βυζαντινό Μουσείο (1884-1930) 2006, αριθ. 289 (Κ.Φ. Καλαφάτη). Εκκλησιαστικό Μουσείο Ύδρας 2009, αριθ. 14, 150-151 (Α. Κατσελάκη).

[3] Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες, 1,

[4] Βασιλάκη 2015, 280, αριθ. 252, όπου και η προηγούμενη βιβλιογραφία.