Δείτε το βιβλίο

Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ.

Σχέδιο (αμφίγραπτο ;). Mελάνι και υδατοχρώματα
(καστανό, σκούρο καστανό, καστανέρυθρο, μαύρο μελάνι)
96,5 x 69 εκ.
19ος αι.
Βιομηχανικό χαρτί

Το σχέδιο σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, συνθέτουν εννέα κολλημένα φύλλα βιομηχανικού χαρτιού. Φθορές (τσακίσματα, κυματισμοί, σχισίματα, οπές) εντοπίζονται στο εσωτερικό του σχεδίου.

Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, σε αυστηρά μετωπική στάση, συγκρατεί με το δεξί χέρι υψωμένο σε δέηση ανεπτυγμένο ενεπίγραφο ειλητάριο¹ και με το αριστερό σταυροφόρο ράβδο. Ημίγυμνος, με οστεώδες κορμί και ατημέλητη κόμη είναι ο κατ’ εξοχήν ασκητής της ερήμου. Υδατοχρώματα σε τόνους του καστανού ζωντανεύουν την παράσταση, ενώ η αναγραφή συντμήσεων των χρωμάτων αφενός διευκολύνει το ζωγράφο στα επόμενα στάδια της εργασίας του και αφετέρου επιβεβαιώνει το ρόλο και τη χρήση του σχεδίου ως υποδείγματος προς αντιγραφή.

Η απόδοση του Προδρόμου με τη μηλωτή να αφήνει ακάλυπτη τη δεξιά πλευρά του κορμού του απαντά σε παλαιολόγειες εικόνες και τοιχογραφίες² και σε ποικιλία παραλλαγών³. Κατά το 15ο-16ο αιώνα ο τύπος αυτός υιοθετείται από την ιταλική τέχνη⁴, ενώ παράλληλα εμφανίζεται και σε ιταλοκρητικά έργα της ίδιας περιόδου⁵. Στα όψιμα μεταβυζαντινά χρόνια απαντά σπανιότερα, ως αντιδάνειο από τη δυτική ζωγραφική, καθώς την περίοδο αυτή στην κρητική ζωγραφική επικρατούν παραλλαγές της φτερωτής του απεικόνισης⁶. Ανάλογες παραστάσεις με αυτήν του σχεδίου γνωρίζουν ωστόσο ευρεία διάδοση στη Ρωσία κατά το 16ο αιώνα⁷, ενώ απαντούν σποραδικά στον ελλαδικό χώρο, με πλησιέστερο στο σχέδιό μας γνωστό παράδειγμα την εικόνα της Συλλογής Αβέρωφ (17ου αι.), η οποία βάσιμα αποδίδεται στον Εμμανουήλ Τζάνε⁸.

Παρόμοιες με το σχέδιο απεικονίσεις του Προδρόμου εντοπίζονται σε δεσποτικές εικόνες τριών ηπειρωτικών μνημείων, του Αγίου Αθανασίου Ιωαννίνων (19ος αι.)⁹, του καθολικού της Μονής του Αγίου Νικολάου Φραγγάδων (1863)¹⁰ και του Αγίου Γεωργίου Νεγάδων¹¹. Με την τελευταία το σχέδιό μας ταυτίζεται όχι μόνο στη γενική απόδοση της μορφής, αλλά και στις λεπτομέρειες και τα εκφραστικά μέσα. Η έκδηλη φυσιοκρατική αντίληψη στα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά του ερημίτη αγίου και η μέριμνα για πλαστική απόδοση των όγκων του σώματός του, προσγράφουν την εικόνα των Νεγάδων στις νεορωσικές τάσεις της θρησκευτικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα. Η στενή εικονογραφική και τεχνοτροπική συνάφεια του σχεδίου μας με την εικόνα των Νεγάδων επιτρέπει τη χρονολόγηση του ανθιβόλου στο 19ο αιώνα.

Μ. Νάνου