Δείτε το βιβλίο

Ο ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ.

Σχέδιο. Μολύβι και καστανόμαυρο υδατόχρωμα
90,5 x 64 εκ.
19ος αι.
Χειροποίητο χαρτί

To σχέδιο, σε κακή κατάσταση με φθορές, οπές και κηλίδες αποτελείται από τέσσερα τμήματα χειροποίητου χαρτιού, τρία ραμμένα και ένα κολλημένο.

Ο άγιος Μηνάς με στρατιωτική εξάρτηση, οπλισμένος με σπαθί, λόγχη και ασπίδα, έχει επίσημο παράστημα, χαρακτηριστικά ώριμου άνδρα, και εικονίζεται μέχρι την οσφύ, σα να κάθεται¹.

Ο Αιγύπτιος άγιος εικονίζεται σποραδικά στη βυζαντινή ζωγραφική και αποδίδεται ως μάρτυρας², ενώ στους παλαιολόγειους χρόνους ως στρατιωτικός³. Οι δύο τύποι, αυτοί του μάρτυρα⁴ και του στρατιωτικού, παραμένουν σε χρήση και στους μεταβυζαντινούς χρόνους. Ως στρατιωτικός, ο άγιος Μηνάς αρχικά εικονίζεται ορθόκορμος και καμαρωτός⁵ και αργότερα έφιππος⁶, τύπος που απαντά στη συνέχεια σε μία σειρά μικρασιατικών εικόνων⁷ και χαλκογραφιών⁸.

Και στις δύο παραλλαγές κοινά στοιχεία είναι ο μανδύας, που πορπώνεται χαλαρά στο στήθος ή στον ώμο, και τα χαρακτηριστικά μεσήλικα άνδρα, με λευκή κόμη και γενειάδα, τα οποία αναπαράγονται με συνέπεια στο σχέδιο, ενώ η καθιστή στάση προέρχεται πιθανόν από αυτή του καβαλάρη. Aθωνική χαλκογραφία με τον άγιο έφιππο σε αναλογία κινήσεων και παραπλήσιο φυσιογνωμικό τύπο συνηγορεί στην υπόθεση (μέσα 19ου αι.)⁹.

Στο σχέδιο η ρωμαλέα μορφή του αγίου έχει έκφραση μεστή που αποπνέει μνημειακότητα, ευγένεια και ήθος ώριμου και έμπειρου στρατηλάτη. Το ευγενικό παρουσιαστικό, τα καλογραμμένα χαρακτηριστικά, το ήρεμο, σταθερό βλέμμα, η καλοζυγιασμένη στάση και οι χειρονομίες απηχούν άριστο πρότυπο το οποίο ο ζωγράφος αναπαράγει με ευχέρεια και στέρεη γνώση. Η διαπραγμάτευση της ρέουσας πτυχολογίας με τις βαθιές αναδιπλώσεις που τονίζονται με καστανόμαυρο υδατόχρωμα απαντά και σε τρία σχέδια στη συλλογή Γιαννούλη¹⁰. Ιδιαίτερη ωστόσο συνάφεια τεχνοτροπική και εικονογραφική διαπιστώνεται με την ομόθεμη δεσποτική εικόνα στο καθεδρικό ναό του Samokov¹¹. Oι μεγάλες διαστάσεις του σχεδίου που υπαγορεύουν τη χρήση του για την παραγωγή δεσποτικής εικόνας τέμπλου, επιβεβαιώνουν την άποψη. Σύμφωνα με πρόσφατα πορίσματα το σχέδιο αγίου Μηνά ανήκει στο ίδιο σύνολο με αυτά της Παναγίας Βρεφοκρατούσας και της Αγίας Τριάδας της συλλογής¹².

Α. Κατσελάκη