Δείτε το βιβλίο

IEΡΑΡΧΗΣ (Γρηγόριος ο Θεολόγος;).

Σχέδιο έκτυπο
⁽Στο έκτυπο ανθίβολο ή σχέδιο η παράσταση απεικονίζεται ανεστραμμένη σε σχέση με το πρωτότυπο έργο.)
119 x 78 εκ.
19ος αι.
Βιομηχανικό χαρτί

Εννέα τμήματα βιομηχανικού χαρτιού, κολλημένα μεταξύ τους, συνθέτουν την ενιαία επιφάνεια του σχεδίου. Η κατάσταση διατήρησης είναι κακή με πολλές απώλειες τμημάτων και οπές στο εσωτερικό.

Παριστάνεται έως την οσφύ ιεράρχης σαν σε ώρα λειτουργίας να ευλογεί και να κρατεί ποιμαντορική ράβδο¹. Ο γέρων πατέρας με ρωμαλέα σωματική διάπλαση έχει έντονη καράφλα και πλατιά γενειάδα. Φορεί πλούσια αρχιερατική ενδυμασία: στιχάριο, φελόνιο, ωμοφόριο με επίρραπτους σταυρούς, επιγονάτιο με παράσταση Ανάστασης δυτικού τύπου και εγκόλπιο με μικρογραφημένη παράσταση Χριστού να κρατεί σφαίρα.

Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του αρχιερέα μοιράζονται δύο πατέρες της ορθόδοξης εκκλησίας, o Γρηγόριος Θεολόγος και ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας². Στην εικονογραφική του συγκρότηση και στην τεχνοτροπική απόδοση το σχέδιο μπορεί να παραβληθεί με επτανησιακές θύρες τέμπλων με ολόσωμους ιεραρχες³. Από τα πρωιμότερα δείγματα αυτές του Κρητικού ζωγράφου Εμμανουήλ Τζάνε στο ναό των Αγίων Ιάσονα και Σωσιπάτρου στην Κέρκυρα (1654)⁴, οι οποίες αποτέλεσαν στη συνέχεια το πρότυπο για μία σειρά ανάλογων έργων στα Επτάνησα⁵. Από αυτά το σχέδιό μας αποκλίνει καθώς ο αρχιερέας κρατεί ράβδο αντί ειληταρίου⁶ και αποδίδεται σε έντονα κινημένη στάση.

Στο σχέδιο ο φυσιογνωμικός τύπος του ιεράρχη, η λεπτομερής και ρεαλιστική, σύμφωνα με τις επιταγές της εποχής, απόδοση των αμφίων και η λεπτολόγος απόδοση της κόμης, μας επιτρέπουν να το προσγράψουμε σε Επτανήσιο καλλιτέχνη του 19ου αιώνα, επίγονο του Τζάνε. Η δυτικίζουσα διάθεση στη διαπραγμάτευση της ρέουσας πτυχολογίας, στη δήλωση των όγκων, που γράφονται με πλαστικότητα και στο φυσιοκρατικό, σχεδόν κοσμικό ύφος του γεροντικού προσώπου με τα καλογραμμένα χαρακτηριστικά, που αποκτά το χαρακτήρα ρεαλιστικού πορτραίτου, συνδέουν τον ιεράρχη του σχεδίου με εικόνες στο τέμπλο της Αγίας Τριάδας Ληξουρίου, που υπογράφει ο ντόπιος ζωγράφος Γεράσιμος Κόκκινος (α΄ μισό 19ου αι.)⁷.

Οι μεγάλες διαστάσεις του σχεδίου, οι αναλογίες στη στάση και το ύφος με μορφές πατέρων σε επτανησιακές θύρες και βημόθυρα, μας οδηγούν στην υπόθεση ότι προέρχεται από αντιγραφή τέτοιων έργων. Εάν η υπόθεσή μας είναι ορθή στο σχέδιο εικονίζεται ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, άποψη στην οποία συνηγορούν και τα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά της μορφής, ο οποίος συγκαταλέγεται στους τρεις Ιεράρχες, το έργο των οποίων συνδέεται άμεσα με τη λειτουργία και το χώρο του ιερού. Οι σχεδόν όμοιες διαστάσεις του σχεδίου με αυτά του Χριστού Παντοκράτορα στην ίδια συλλογή⁸ και της βρεφοκρατούσας Παναγίας, άλλοτε στη συλλογή Γιαννούλη, σήμερα στη Νομαρχία Ιωαννίνων⁹, σε συνδυασμό με τις κοινές καλλιτεχνικές αρετές που μοιράζονται τα τρία έργα τόσο στο ύφος όσο και στα πρότυπα, οδηγούν στην υπόθεση ότι αποτελούν ενιαίο ζωγραφικό σύνολο, προσγράφονται στο χέρι του ίδιου άξιου ζωγράφου και προορίζονταν για την παραγωγή θυρών και εικόνων της σειρά των δεσποτικών.

Α. Κατσελάκη