Δείτε το βιβλίο

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ.

Σχέδιο. Κάρβουνο και ιώδες υδατόχρωμα
56,5 x 42 εκ.
Αρχές 19ου αι.
Χειροποίητο χαρτί

Δύο ίσα τμήματα χειροποίητου χαρτιού ραμμένα στον οριζόντιο άξονα συναποτελούν το σχέδιο, στερεωμένο σε νεότερο χαρτί και χαρτόνι. Παρατηρούνται απώλειες, φθορές περιμετρικά, ενώ στην πίσω όψη διατηρείται πορτοκαλόχρωμη ταινία στερέωσης.

Ο Χριστός Μεγάλος Αρχιερέας κάθεται σε κυλινδρικό μαξιλάρι, επάνω σε θρόνο. Φορεί αρχιερατικά άμφια και μίτρα και κρατεί σκήπτρο και σφαίρα¹. Στον επιβλητικό θρόνο γράφονται αριστερά δύο αποκαλυπτικά ζώδια των ευαγγελιστών, ο αετός στη ράχη και ο λέων χαμηλά στο κάθισμα.

Η ημιτελής παράσταση αναπαράγει τον σύνθετο τύπο του Χριστού Αρχιερέα που συνδυάζει στοιχεία από τον Χριστό εν δόξη και απαντά και σε άλλο σχέδιο της ίδιας συλλογής², που απαντά συχνά από το 17ο αιώνα σε κρητικά και επτανησιακά έργα³. Το σχέδιο αποκλίνει από αυτά, αφού ο Χριστός κρατεί σκήπτρο και σφαίρα αντί να ευλογεί και να κρατεί ευαγγέλιο, στοιχεία που δεν ανήκουν στην καθιερωμένη εικονογραφία του Παντοκράτορα, και παραπέμπουν στην κοσμική εξουσία του βυζαντινού αυτοκράτορα⁴. Η σφαίρα στους μεταβυζαντινούς χρόνους εντάσσεται στην παράσταση της ανθρωπόμορφης Αγίας Τριάδας⁵, και αργότερα σε νεορωσικές παραστάσεις του Παντοκράτορα⁶, οπότε την υιοθετούν οι ηπειρώτες ζωγράφοι, όπως δείχνουν δύο εικόνες του Χιοναδίτη Αναστασίου στο ναό του Σωτήρα στα Άνω Πεδινά (1884)⁷.

Το σχέδιο συνδυάζει αρμονικά, στοιχεία διαφορετικών εικονογραφικών τύπων και παραδόσεων, σε ενιαία παράσταση που παρακολουθεί άγνωστο σε εμάς πρότυπο.

Τεχνοτροπικά η έκκεντρη σύνθεση παρουσιάζει αδυναμίες στην απόδοση των όγκων και αμηχανία οργανικής σύνδεσης της μορφής με το θρόνο. Ωστόσο στις λεπτομέρειες το νευρώδες, βιαστικό σχέδιο είναι ζωγραφικό, ενώ η αχνή γραμμή διακρίνεται για την ένταση και την πλαστικότητά της. Ο φυσιογνωμικός τύπος του Χριστού βρίσκει παράλληλα σε βορειοελλαδίτικα έργα⁸. Η επιμελημένη ραφή του χειροποίητου χαρτιού και η πρωτοτυπία της σύνθεσης συνηγορούν στην απόδοση του σχεδίου σε ζωγράφο άξιο και εκλεκτικό που δραστηριοποιείται στις αρχές του 19ου αιώνα, ο οποίος συνδυάζει με επιτυχία στοιχεία από διάφορες παραδόσεις και αποδίδει με το προσωπικό του καλλιτεχνικό ιδίωμα δόκιμα θέματα.

Α. Κατσελάκη