ΒΗΜΟΘΥΡΟ ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ.

1,65 × 0,60 μ.
Ξυλόγλυπτο-αυγοτέμπερα
18oς αι.

To δεύτερο ζεύγος βημόθυρων της Συλλογής Βελιμέζη-Μακρή-Μαργαρίτη, σήμερα στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, διατηρείται σε μέτρια κατάσταση, με
την αποσπασματικά σωζόμενη γραπτή παράσταση του Ευαγγελισμού να καταλαμβάνει όλη την επιφάνεια.

Το βημόθυρο έχει γραπτό διάκοσμο, ξυλόγλυπτη απόληξη διπλής καμπυλότητας με οξεία κορύφωση και σταθμό με φυτικό κόσμημα και ανήκει στον τύπο Δ΄, σύμφωνα και με την κατάταξη της Παπαδημητρίου, και μάλιστα στην πρώτη παραλλαγή (Δ1), η οποία περιλαμβάνει ένα μόνο γνωστό έως τώρα παράδειγμα,¹ καθώς ο Ευαγγελισμός είναι το μοναδικό γραπτό θέμα.²

Στο αριστερό φύλλο, μπροστά από κτήριο με μονόριχτη στέγη και επιμήκη τοξωτά ανοίγματα,³ εικονίζεται ο αρχάγγελος Γαβριήλ να κατευθύνεται προς τη Μαρία με ανοιχτό διασκελισμό. Φοράει σκουρογάλανο χιτώνα και κατακόκκινο ιμάτιο και κρατάει στο αριστερό χέρι κρίνο που τείνει προς την Παρθένο.⁴ Αντίστοιχα δεξιά εικονίζεται η Παναγία, από την οποία διακρίνεται μικρό μόνο τμήμα της ορθόκορμης μορφής, η οποία με τη χαρακτηριστική χειρονομία, δηλωτική της έκπληξης και του θάμβους, συναινεί στη θεία βούληση.⁵

Η οργάνωση του βημόθυρου με τον λιτό ξυλόγλυπτο διάκοσμο παρουσιάζει αναλογίες με έργα του ελλαδικού και του ευρύτερου βαλκανικού χώρου, όπως το βημόθυρο στην αγιορειτική μονή Βατοπεδίου (16ος-17ος αι.), έργο πιθανώς καστοριανού εργαστηρίου, και αυτό στο Αρχαιολογικό Μουσείο Nesebar της Βουλγαρίας (18ος αι.).⁶Τεχνοτροπικά ωστόσο η πλατιά μορφή του αρχαγγέλου με το μνημειακό παράστημα, την επίσημη στάση και το σοβαρό βλέμμα έχει συνάφεια με το βημόθυρο, σήμερα στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη (τέλος 16ου-αρχές 17ου αι.).⁷

Το ζεύγος βημόθυρων που εξετάζουμε, παρά τις εκτεταμένες φθορές, παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς υποδεικνύειζωγράφο με στέρεη παιδεία, ο οποίος δραστηριοποιείται στον ελλαδικό χώρο κατά τον 18ο αιώνα, ενώ προσθέτει ένα ακόμα έργο στη σπάνια παραλλαγή που ακολουθεί.

Α.Κατσελάκη

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Πρόκειται για βημόθυρο από τον Άγιο Νικόλαο στην Μπομποστίτσα Κορυτσάς, σήμερα
στο Εθνικό Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης (τ. 16ου αι.). Παπαδημητρίου 2008, 242, όπου και η προηγούμενη βιβλιογραφία.
2. Ό.π., 240-241. Για την προέλευση και τη διαμόρφωση αυτού του σχήματος βημόθυρου βλ. ό.π., 267.
3. Για την ερμηνεία των κτηρίων στη σκηνή βλ. ό.π., 210-212.
4. Για την αντικατάσταση του σκήπτρου με τον κρίνο βλ. ό.π., 184.
5. Η παραλλαγή με την ορθόκορμη Παναγία επικρατεί σε αυτόν τον τύπο βημόθυρων (βλ. σχετικά ό.π., 191-192, 273-274).
6. Ό.π., 96 και 107 αντίστοιχα.
7. Ό.π., 105, όπου και η παλαιότερη βιβλιογραφία