Δείτε το βιβλίο

ΤΜΗΜΑ ΑΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ.

Σχέδιο. Κάρβουνο
41 x 63 εκ.
19ος αι.
Βιομηχανικό χαρτί

Τρία τμήματα βιομηχανικού χαρτιού συγκροτούν την επιφάνεια του σχεδίου, που διατηρείται σε καλή κατάσταση. Σποραδικά εντοπίζονται κηλίδες κόκκινου χρώματος.

Στην αποσπασματική παράσταση δεσπόζει δεξιά ορθόκορμη μορφή που εικονίζεται από το στήθος έως το γόνατο και κρατεί καλάθι¹. Στο κέντρο σε μικρότερη κλίμακα σε τρουλαίο κτήριο βρίσκονται τέσσερις μοναχοί. Αριστερά στέκονται δύο ημίσωμες ανδρικές μορφές με οθωμανικού τύπου κεφαλοκαλύμματα, ένας μεσήλικας με τα χέρια σε δέηση και αγένειος άνδρας με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος.

Η διαφορά κλίμακας μεταξύ των μορφών υποδεικνύει ότι η παράσταση αποτελεί τμήμα ευρύτερης σύνθεσης, οπότε προκύπτουν δύο περιπτώσεις. Στην πρώτη, το σχέδιο αποτελεί τμήμα βιογραφικού επεισοδίου από συναξάρι αγίου. Η σπάνια παράσταση με το Προσκύνημα του αγίου Νικολάου στους Αγίους Τόπους, στη μονή Γαλατάκη Ευβοίας (1586)² παρουσιάζει, εκτός από το καλάθι, σημαντικές αναλογίες στην εικονογραφική της συγκρότηση με αυτή του σχεδίου.

Στη δεύτερη περίπτωση το σχέδιο αποτελεί τμήμα σύνθετης παράστασης με ολόσωμο άγιο στο κέντρο και σκηνές του βίου του στην περιφέρεια, ενώ οι δύο ανδρικές μορφές μπορούν να ερμηνευθούν ως δωρητές, υπόθεση στην οποία συνηγορούν οι χειρονομίες δέησης που εκτελούν. Ανάλογου τύπου συνθέσεις, γνωστές σε φορητές εικόνες από τους βυζαντινούς χρόνους³, παράγονται αδιάλειπτα και στους επόμενους αιώνες⁴.

Το απλό και καθαρό σχέδιο βρίσκει παράλληλα στις τοιχογραφίες της μονής Άβελ στη Βήσσανη Πωγωνίου που ιστόρησαν οι χιονιαδίτες ζωγράφοι Κωνσταντίνος και Μιχαήλ (1770)⁵. Στο σύνολό του το σχέδιο με το επίπεδο πλάσιμο, την πρόχειρη εκτέλεση και τη λιτή, συνοπτική διαπραγμάτευση παραπέμπει σε βορειοελλαδίτικο εργαστήριο, ίσως από τους Χιονιάδες της Ηπείρου, που έδρασε κατά το 19ο αιώνα. Ωστόσο, η άμεση τεχνοτροπική του συνάφεια με σχέδιο άλλοτε στη συλλογή Γιαννούλη, σήμερα στη Νομαρχία Ιωαννίνων, με παράσταση κοιμώμενων μορφών, ίσως από τον κύκλο των Επτά Παίδων εν Εφέσω⁶, επιτρέπει την υπόθεση ότι πρόκειται για δύο τμήματα μίας ευρύτερης σύνθεσης, που προοριζόταν για την παραγωγή μεγάλων διαστάσεων σύνθεση σε εικόνα ή τοιχογραφία, αταύτιστου προς ώρας εικονογραφικού κύκλου.

Α. Κατσελάκη

¹ Κατσελάκη – Νάνου 2009, σ. 176-183 (Α. Κατσελάκη)
² Kanari 2003, p. 101-102, pl. 59a.
³ Αχειμάστου-Ποταμιάνου 1998b, αριθ. 5.
⁴ Κούτσικου 2001, σ. 54.
⁵ Κωνστάντιος 2001, πίν. 8β, 18α, 148β.
⁶ Κατσελάκη – Νάνου 2009, σ. 182, εικ. 13.5.