Δείτε το βιβλίο

ΤΜΗΜΑ ΑΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ.

Ανθίβολο έκτυπο
(Στο έκτυπο ανθίβολο η παράσταση απεικονίζεται ανεστραμμένη σε σχέση με το πρωτότυπο έργο.)
60 x 82 εκ.
19ος αι.
Βιομηχανικό χαρτί

Πέντε ενωμένα φύλλα χαρτιού συνθέτουν την επιφάνεια του σχεδίου που διατηρείται σε καλή κατάσταση με περιμετρικές φθορές, κηλίδες χρωμάτων και οπές στο εσωτερικό.

Το σχέδιο διασώζει μόνον το κατώτερο ήμισυ όρθιας ανυπόδητης μορφής, η οποία προβάλλει μέσα σε πυκνές νεφέλες και είναι ορατή από τους μηρούς μέχρι τα κάτω άκρα. Η αποσπασματική απεικόνιση του παριστάμενου αγίου προσώπου δεν επιτρέπει την ασφαλή ταύτισή του.

Το στοιχείο της νεφέλης μέσα από την οποία προβάλλει ορθόκορμος άγιος εντοπίζεται ήδη σε έργα του Εμμανουήλ Τζάνε με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον άγιο Νικόλαο της Συλλογής Βελιμέζη (1683)¹, ενώ η λεπτομέρεια των γυμνών ποδών παραπέμπει σε απεικονίσεις του αρχαγγέλου Γαβριήλ στη σκηνή του Ευαγγελισμού, στις οποίες συνήθως συνδυάζεται και με νεφέλες, αλλά απεικονίζεται σε περισσότερο κινημένη στάση². Αντίθετα η μορφή του σχεδίου μας χαρακτηρίζεται από στατικότητα ιερατικού χαρακτήρα, μοναδικό στοιχείο που τη συνδέει με το μακρινό βυζαντινό παρελθόν της. H δυτικίζουσα διάθεση του άγνωστου καλλιτέχνη του σχεδίου είναι ολοφάνερη στη διαπραγμάτευση της ρέουσας και μαλακής πτυχολογίας του ενδύματος που αγκαλιάζει με ρεαλισμό το σώμα, καθώς και στην προοπτική απόδοση των γυμνών ποδών της αδιάγνωστης μορφής, που θυμίζει ανάλογες απεικονίσεις ποδών σε σχέδιο-σπουδή άγνωστου ζωγράφου στη Συλλογή Γιαννούλη³. Οι αρετές του σχεδίου αποκαλύπτουν δόκιμο καλλιτέχνη που χαρακτηρίζεται από ακαδημαϊσμό, άνεση και ελευθερία στο σχεδιασμό, με φανερό προσανατολισμό στη φυσιοκρατική ζωγραφική. Παρόμοιου χαρακτήρα ολόσωμες μορφές του Χριστού Παντοκράτορος, της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας και άλλων αγίων προσώπων απεικονίζονται συχνά το 19ο αιώνα σε μεγάλων διαστάσεων δυτικότροπες δεσποτικές εικόνες επτανησιακών τέμπλων⁴ και σε σύγχρονα έργα της ναζαρηνής ζωγραφικής⁵, όπου θα πρέπει ίσως να αναζητηθεί το πρότυπο του σχεδίου μας. Τα παραπάνω επιτρέπουν την απόδοση του σχεδίου σε καλλιτέχνη εξοικειωμένο με την τέχνη και τις τεχνικές της δυτικής ακαδημαϊκής ζωγραφικής και τη χρονολόγησή του στο 19ο αιώνα.

Επιπλέον, οι εικονογραφικές αναλογίες, η στενή τεχνοτροπική συνάφεια και τα κοινά τεχνικά χαρακτηριστικά που το σχέδιό μας παρουσιάζει με δύο ακόμη σχέδια σε ιδιωτική συλλογή, το ένα με παράσταση Παναγίας Βρεφοκρατούσας όρθιας και μέσα σε νεφέλες και το άλλο με αποσπασματική απεικόνιση χειρός που κρατεί ανοιχτό κώδικα⁶, επιτρέπουν την υπόθεση το ανθίβολο της Συλλογής Μακρή-Μαργαρίτη να αποτελεί την πάριση παράσταση του σχεδίου της βρεφοκρατούσας Παναγίας, απεικονίζοντας στην αρχική του μορφή, ορθόκορμο Χριστό με κώδικα στο αριστερό χέρι. Προς την κατεύθυνση αυτή συνηγορεί εξάλλου η κοινή προέλευση των δύο σχεδίων της ιδιωτικής συλλογής και του ανθιβόλου μας από το αρχείο των Χιονιαδιτών αδελφών Χριστοδούλου και Θωμά Μαρινά.

Μ. Νάνου