Δείτε το βιβλίο

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ.

Ανθίβολο έκτυπο.
(Στο έκτυπο ανθίβολο η παράσταση απεικονίζεται ανεστραμμένη σε σχέση με το πρωτότυπο έργο.)
109,7 x 74,8 εκ.
19ος αι.
Βιομηχανικό χαρτί

Το σχέδιο συναποτελούν επτά ανισομεγέθη φύλλα χαρτιού ενωμένα μεταξύ τους. Μηχανικές φθορές (αποχρωματισμός λερώματα, σχισίματα, τσακίσεις, απώλειες μικρών τμημάτων χαρτιού, οπές) παρατηρούνται περιμετρικά και στους άξονες δίπλωσής του.

Ο Χριστός Παντοκράτωρ, ορατός μέχρι τους μηρούς, απεικονίζεται καθιστός χωρίς ωστόσο να διακρίνεται ο θρόνος. Ευλογεί με ανασηκωμένο το δεξί χέρι ενώ με το αριστερό κρατεί από το κάτω μέρος ανοιχτό Ευαγγέλιο με ενδείξεις διαγράμμισης. Φορεί χιτώνα που πτυχώνεται συμμετρικά στο στέρνο και στερεώνεται στη μέση με υφασμάτινη ζώνη δεμένη με επιμελημένο κόμπο. Τους ευρείς ώμους του καλύπτει πλούσια αναδιπλωμένο ιμάτιο που απλώνεται με πυκνές ανάλαφρες πτυχώσεις στους μηρούς. Στο ένσταυρο φωτοστέφανο διακρίνεται η επιγραφή «Ο ΩΝ»¹. Τη μεγαλόπρεπη μορφή δορυφορούν σεβίζοντες άγγελοι αναδυόμενοι από νεφέλες. Τις δύο άνω γωνίες του ανθιβόλου κοσμούν αριστοτεχνικά μπαρόκ ανεπίγραφα πλαίσια. Το θέμα και οι διαστάσεις του σχεδίου πείθουν για την προέλευση ή τη χρήση του σε δεσποτικές εικόνες τέμπλου.

Η παράσταση του σχεδίου παρακολουθεί εικονογραφικά πρότυπα της αγιορειτικής και ηπειρωτικής ζωγραφικής παράδοσης των αρχών του 19ου αιώνα, με χαρακτηριστικά δείγματα ανάλογες εικόνες του Παντοκράτορος, έργα επωνύμων ζωγράφων, όπως του αγιορείτη μοναχού Νικηφόρου στο τέμπλο του Αγίου Βλασίου Ξάνθης (1812)², του Βενιαμίν από τη Γαλάτιστα στον Άγιο Γεώργιο Γαλάτιστας στη Χαλκιδική (1833)³ και του Μιχαήλ από τη Σαμαρίνα στο Ελβασάν (1826-1828)⁴ και στο ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στα Τίρανα (1830)⁵. Παρόμοιες απεικονίσεις του Χριστού δεν είναι άγνωστες στα Επτάνησα⁶ και στον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής⁷, καθώς από τα μέσα του 19ου αιώνα η παράσταση αυτή διαδίδεται ευρύτατα με την κυκλοφορία αγιορείτικων χαρακτικών⁸.

Το σχέδιό μας διαφοροποιείται από τα παραπάνω έργα καθώς τον Χριστό δορυφορούν άγγελοι σε νεφέλες, στοιχείο που έλκει την καταγωγή του από την ιταλική τέχνη⁹ και από το 17ο αιώνα και εξής συνοδεύει συχνά απεικονίσεις κυρίως της Θεοτόκου¹⁰, αλλά και άλλων αγίων¹¹, έργα του Εμμανουήλ Τζάνε και των επιγόνων του. Απαντά ωστόσο, σπανιότερα σε απεικονίσεις του Κυρίου, όπως σε δύο εικόνες του Αρχιερέως Χριστού στην Πάρο (18ος-19ος αι.)¹², και σε τρεις δεσποτικές εικόνες του Παντοκράτορος, η πρώτη στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Εράτυρα (18ος αι.)¹³, η δεύτερη στον Άγιο Γεώργιο Πετρών στο Αμύνταιο (19ος αι.)¹⁴, και η τελευταία στη Μονή του Γενεθλίου της Θεοτόκου Ζιδανίου στα Σέρβια Κοζάνης (1920)¹⁵.

Η πλαστικότητα της καλλιγραφικής γραμμής, η λεπτολόγος απεικόνιση των μπαρόκ πλαισίων, οι σωστές αναλογίες και κυρίως η εκζήτηση του κάλλους στην απόδοση των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών του Χριστού, παραπέμπουν σε λογιότερους καλλιτεχνικούς τρόπους, με λαμπρό δείγμα τη μορφή του Χριστού στην παράσταση του Αγίου Μανδηλίου του Εμμανουήλ Τζάνε¹⁶. Επιπλέον, επιτρέπουν την απόδοση του σχεδίου σε άξιο τεχνίτη του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, που με εκλεκτισμό, στέρεη γνώση και σχεδιαστική άνεση, συνδυάζει αρμονικά στοιχεία από διαφορετικές καλλιτεχνικές παραδόσεις, ανανεώνοντας δημιουργικά παλαιότερα δόκιμα θέματα.

Μ. Νάνου