ΑΡΤΟΦΟΡΙΟ

Ύψος 58 εκ., διάμετρος 27 εκ.
Ξυλόγλυπτο
Τέλη 19ου αιώνα

Ξυλόγλυπτο αρτοφόριο περίκεντρου σχήματος και εξάγωνης κάτοψης, με ανάγλυφο φυτικό και γεωμετρικό διάκοσμο. Το αρτοφόριο οργανώνεται σε τρεις ανισοϋψείς μεταξύ τους ζώνες. Στην κατώτερη, επάνω σε βάση από κυματιστό αναβαθμό, στηρίζεται ξύλινος εξάπλευρος πυρήνας, σε κάθε πλευρά του οποίου διαμορφώνονται ορθογώνια διάχωρα που ορίζονται από ισάριθμους πεσσίσκους. Έξεργοι ρόμβοι με εγχάρακτο διάκοσμο κοσμούν την όψη τους. Το κέντρο κάθε διαχώρου καταλαμβάνει έξεργο ορθογώνιο σε οριζόντιο άξονα με καμπύλες τις δύο στενές πλευρές. Ανάλογη οργάνωση παρουσιάζει και ο κορμός του αρτοφορίου, με τη διαφορά ότι τα διάχωρα και αντίστοιχα τα ορθογώνια στο εσωτερικό τους αναπτύσσονται καθ΄ ύψος, ενώ ορίζονται από στρεπτούς κίονες. Επιπλέον τα έξεργα ορθογώνια απολήγουν σε τόξο στο ανώτερο τμήμα, ενώ στην κάτω πλευρά μόνον οι γωνίες είναι καμπύλες. Σε δύο από αυτά διακρίνονται ίχνη σταυρού, ίσως ένθετου, που σήμερα δεν σώζεται. Στη βάση των κιόνων σχηματοποιημένα φύλλα διατάσσονται σε τρεις επάλληλες ζώνες, ενώ στο ανώτερο τμήμα τους καταλήγουν σε κιονόκρανα με φυτικό επίσης διάκοσμο. Το ένα από τα έξι διάχωρα αποτελεί το θυρόφυλλο του αρτοφορίου, που στερεώνεται µε µεντεσέδες στη δεξιά παρυφή και διαθέτει φακόσχηµη μετάλλινη (;) λαβή στην αριστερή πλευρά.

Στο ανώτερο τμήμα του αρτοφορίου και επάνω σε λοξότμητο γείσο στηρίζεται η θολωτή επίστεψη η οποία διαιρείται επίσης σε έξι διάχωρα. Στο κέντρο τους έξεργο φυτικό κόσμημα τύπου άκανθας θυμίζει κάνιστρο.

Το αρτοφόριο της συλλογής Βελιμέζη ακολουθεί γνωστό τύπο που απαντά στους μεταβυζαντινούς χρόνους, και κυρίως στην καλλιτεχνική παραγωγή της Μ. Ασίας, όπως το αρτοφόριο που αφιέρωσε ο μητροπολίτης Νεόφυτος στο μητροπολιτικό ναό της Αδριανούπολης (1669)¹, αυτό από την Καισάρεια που αφιερώθηκε στον Άγιο Ιωάννη Νίγδης (1815)², και τα δύο σήμερα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, καθώς και αυτό από τη Μονή Προδρόμου στο Ζιρζιντερέ της Καππαδοκίας, σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη³. Ωστόσο, η έντονη προβολή των στοιχείων στις ακμές, δηλαδή των πεσσίσκων, των κιόνων και των κιονοκράνων, τα οποία στο ανώτερο τμήμα σχηματίζουν μία πολύπλευρη επίστεψη, σε αντίθεση με τις σχεδόν επίπεδες επιφάνειες των έξι πλευρών, προκαλούν στο σύνολο μία αίσθηση ανισότητας, και παραπέμπουν σε αρχιτεκτονικά πρότυπα. Η απλούστερη εκδοχή του δόκιμου τύπου στο αρτοφόριο της συλλογής, κυρίως στη μορφολογία, τα υλικά και την απόδοση του διακόσμου, όσο και στην εκτέλεση και τα τεχνικά χαρακτηριστικά, μας υποδεικνύουν τη χρονολόγησή του στα τέλη του 19ου αιώνα.

Α. Κατσελάκη