Δείτε το βιβλίο

Α. ΟΙ ΙΕΡΑΡΧΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
Β. ΙΕΡΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΑΔΙΑΓΝΩΣΤΗ ΜΟΡΦΗ

Σχέδιο. Υδατόχρωμα : διαβαθμίσεις του γκρίζου
44,5 x 32 εκ.
19ος αι.
Χειροποίητο χαρτί
Υδατόσημο και countermark (τρία καπέλα και LMC)

Το σχέδιο από ένα ενιαίο φύλλο χειροποίητου χαρτιού, παρουσιάζει φθορές περιμετρικά, λερώματα, σχισίματα και λεκέδες από κοκκινωπό μελάνι. Στην πίσω όψη διατηρείται λευκή ταινία στερέωσης.

Πρόκειται για ημιτελή παράσταση δύο εκ των τριών πιο σημαντικών και γνωστών πατέρων της Ορθόδοξης εκκλησίας¹. Εικονίζονται ο Μέγας Βασίλειος αριστερά και ο Ιωάννης Χρυσόστομος, δεξιά. Οι δύο ιεράρχες, με έκφραση σοβαρή, αυστηρή, όπως αρμόζει στην ιδιότητά τους, αποδίδονται με τα τυπικά προσωπογραφικά τους χαρακτηριστικά. Ορθόκορμοι και μετωπικοί, με αρχιερατικά άμφια και μίτρα, ευλογούν και κρατούν κλειστό κώδικα. Στο ύψος της κεφαλής ζυγιάζονται δύο μικρογράμματες επιγραφές, αριστέρα βασίλειος και δεξιά χρισοστομος.

Τα άμφια του Βασιλείου απλά και ακόσμητα πέφτουν με μαλακές πτυχές τονισμένες με μαύρο χρώμα, διαγράφοντας αρκετά φυσιοκρατικά την ευρύστερνη μορφή. Αντίθετα ο πατριαρχικός σάκος του Χρυσοστόμου είναι άκαμπτος και επίπεδος, με λίγες σχηματοποιημένες πτυχές.

Η απεικόνιση των τριών πατέρων σε ενιαία παράσταση, γνωστή από τους βυζαντινούς χρόνους², απαντά συχνότερα στη μεταβυζαντινή τέχνη³, όχι σπάνια σε έργα επώνυμων ζωγράφων⁴, καθώς επίσης σε τρίπτυχα⁵, βημόθυρα⁶ όπως αυτό στην ίδια συλλογή⁷, και χαρακτικά⁸.

Η οργάνωση της σύνθεσης, με τον Χρυσόστομο στο κέντρο να προβάλλεται ελαφρά, είναι τυποποιημένη. Μικρές παραλλαγές στις χειρονομίες των ρυθμικά παρατεταγμένων ποιμεναρχών τονίζουν την ιερατικότητα και τον επίσημο χαρακτήρα των προσώπων. Σύμφωνα με τα παραπάνω το σχέδιο της συλλογής αποτελεί προφανώς μέρος ευρύτερης σύνθεσης των Τριών Ιεραρχών. Ο ημιτελής χαρακτήρας του υποδηλώνει ότι πρόκειται περισσότερο για σχέδιο εργασίας παρά για ανθίβολο⁹.

Τεχνοτροπικά η συνοπτική απόδοση των μορφών με τα ανέκφραστα πρόσωπα, και τα μπαρόκ διακοσμητικά μοτίβα στα άμφια, του συρμού την εποχή αυτή¹⁰, παραπέμπουν σε λαϊκά βορειοελλαδιτικά εργαστήρια του 19ου αιώνα, τα οποία αναπαράγουν χαλκογραφικά πρότυπα, εξαιρετικά δημοφιλή την εποχή αυτή, όπως επιβεβαιώνει και ένας σημαντικός αριθμός εικόνων με το ίδιο θέμα σε ναούς της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης¹¹.

Στην πίσω όψη και στον οριζόντιο άξονα του χαρτιού διακρίνονται παράσταση όρθιου ιεράρχη που κρατεί καντήλα (;) και μία αδιάγνωστη μορφή σε μικρότερη κλίμακα. Το ιδιαίτερα αχνό σχέδιο τους δεν μας επιτρέπει τη διατύπωση εικονογραφικών και τεχνοτροπικών συμπερασμάτων. Ωστόσο η ύπαρξη του γράμματος χ, το οποίο απαντά σε αρκετά σχέδια και ανθίβολα της συλλογής Γιαννούλη, σήμερα στη Νομαρχία Ιωαννίνων, επιβεβαιώνει την άμεση σχέση του με τα τοπικά εργαστήρια της Ηπείρου και ενισχύει την κοινή προέλευση των δύο συλλογών από τα αρχεία των Χιοναδιτών ζωγράφων της οικογένειας των Μαρινάδων.

Α. Κατσελάκη