Δείτε το βιβλίο

Ο ΑΓΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ
49 x 34 x 1,8 εκ.
Μέσα 17ου αιώνα

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 23

Ο άγιος Πέτρος, επάνω σε χρυσό κάμπο έως τη μέση, παριστάνεται γυρισμένος ελαφρά κατά τα τρία τέταρτα προς τα δεξιά. Κρατεί στο αριστερό του χέρι ειλητάριο ανοιχτό σε μορφή ριπιδίου, με την επιγραφή CIΜΩΝ ΠΕΤΡΟC ΔΟΥΛOC και ΑΠΟΣΤΟΛΟC I(Η(CO)Y XΡΙCΤΟΥ ΤΟΙC ICOTIMIAC HMIN ΛΑ…ΧΟΥCIΠΙ…  και ζεύγος κλειδιών έχει το δεξί χέρι σε ευλογία με λυγισμένο τον παράμεσο. Το πρόσωπό του ζωγραφίζεται με τα γνωστά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά -έντονη συνοφρύωση, σγουρά λευκά μαλλιά και κοντή στρογγυλή γενειάδα¹. Φορεί βαθυγάλαζο χιτώνα με κόκκινο κατακόρυφο «σημείον» και καστανό ιμάτιο που τυλίγεται γύρω από τη μέση και πέφτει σκεπάζοντας τον αριστερό βραχίονα.
Η μορφή του αποστόλου, που κρατεί ανοιχτό ειλητάριο σε μορφή ριπιδίου, κατάγεται από εικονογραφία που καθιερώνεται στην κρητική ζωγραφική του 15ου αιώνα και συναντούμε στο πλαίσιο της εικόνας της Παναγίας με τους αγγέλους στο Μουσείο Μπενάκη², ενώ είναι ήδη γνωστή από την παλαιολόγεια εποχή, όπως στην εικόνα του Βρετανικού Μουσείου³. Όμοιο τύπο χρησιμοποιούν και οι μεγάλοι ζωγράφοι του 16ου αιώνα, όπως ο Θεοφάνης σε εικόνα στο Πρωτάτο και ο Μιχαήλ Δαμασκηνός σε εικόνα στην Κέρκυρα, καθώς επίσης και ο Ιωσήφ Χούρις σε κυπριακή εικόνα επιστυλίου, του 1544⁴. Η μόνη διαφορά της εικόνας μας από τα γνωστά δείγματα είναι το κείμενο της επιγραφής στο ειλητάριο, που δεν ακολουθεί τη γνωστή πρώτη επιστολή του Πέτρου (α’, 3 κ.ε.) «Ἀδελφοί…»⁵. Ως προς την τεχνοτροπία, η εικόνα δεν εντάσσεται σε κανένα από τα γνωστά κρητικά ή ελλαδικά εργαστήρια του 16ου και του Που αιώνα. Μεγαλύτερη ομοιότητα παρουσιάζει με δύο εικόνες από αποστολικά, του Που αιώνα, που βρίσκονται στο Μουσείο του Κρεμλίνου της Μόσχας, σχεδόν όμοιων διαστάσεων⁶ (Εικ. 161). Είναι συγγενικός ο μαλακός τρόπος που πλάθεται η σάρκα στο πρόσωπο, ενώ με έντονα γραμμικό τρόπο σχεδιάζονται οι ρυτίδες στο μέτωπο- χαρακτηριστικό γνώρισμα των εικόνων αυτών είναι ακόμη η καλλιγραφημένη απόδοση της κόμμωσης και της γενειάδας με κυματιστές παράλληλες γραμμές. Αντίστοιχη καλλιγραφική διάθεση διαπιστώνεται στη λεπτομερή γραμμική επεξεργασία της πτυχολογίας, καθώς και στην καλογραμμένη επιγραφή του ειληταρίου. Τέλος, κοινό είναι στις εικόνες αυτές το απλό αλλά προσεγμένο σχέδιο της στικτής διακόσμησης στην περιφέρεια του φωτοστέφανου του αγίου. Η εικόνα μας, με την προσεγμένη τεχνική εκτέλεση και τη σφραγίδα ενός προσωπικού ύφους, πρέπει να είναι έργο ζωγράφου που ανήκει σε συγγενικό και πιθανώς σύγχρονο του Εμμανουήλ Τζάνε εργαστήριο.

Ν. Χατζηδάκη

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ  Η εικόνα διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση με φθορά του ξύλου και της ζωγραφικής στο αριστερό τμήμα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Αδημοσίευτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Για την εικονογραφία βλ. Weitzmann, 1983.
2. Ν. Χατζήδάκη, 1983, σ. 29-30, αρ. 18.
3. From Byzantium to el Greco, 1987, σ. 156-157, αρ. 16 (R. Cormack).
4. Χατζηδάκης, 1956, σ. 283 κ.ε., πίν. ΚΖ’. Βοκοτόπουλος, 1990, σ. 57, όπου και άλλα παραδείγματα, αρ. 31, εικ. 140. Εικόνες της Κύπρου, 1976, σ. 110, αρ. 42. Παπαγεωργίου, 1991, σ. 116 κ.ε.
5. Το κείμενο δεν περιλαμβάνεται στην Ακολουθία του, βλ. Μηναίον του Ιουνίου, 1972, σ. 198- 209.
6. Άγιος Μάρκος και άγιος Λουκάς, διαστ. 47,55×35 εκ. και 48,5×36 εκ. αντίστοιχα- βλ. Εικόνες Κρητικής Τέχνης, 1993, σ. 434-435, αρ. 83, 84 (I. Kyzlasova – Ν. Μarkina). Το κάλλος της μορφής, 1995, αρ. 64, σ. 222 (άγιος Μάρκος).