Δείτε το βιβλίο

Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΥΠΑΣ
34,6 x 23,4 x 1,8 εκ.
Κωνσταντίνος Κονταρίνης, 1738

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 48

Ο άγιος παριστάνεται «γέρων άσπρομακρογένης»¹, καθισμένος σε χρυσοστόλιστο μεγάλο ξυλόγλυπτο θρόνο. Φορεί κόκκινο στιχάριο και πράσινο φαιλόνιο με πλατιές πτυχώσεις που παίρνουν το χρώμα της ώχρας. Κρατεί ανοιχτό ευαγγέλιο με τη μικρογράμματη επιγραφή: Ἐγώ εἰμι/ἡ θύρα δι’ ἐ/μοῦ ἐάν τις / εἰσέλθῃ, σω/θήσεται / καί εἰσελεύ/σεται / καί ἐξελεύσε/ται καί νο/μήν εὑρή/σει· ό κλέ/πτης, οὐκ ἔρ/χεται, εἰμή / ἵνα κλέψῃ (1ω. ι’, 9). Ο θρόνος, σχεδιασμένος κατά το πρότυπο των μπαρόκ θρόνων του Τζάνε, έχει πλούσια διακόσμηση: στη ράχη του ελικόφυλλα που αναδιπλώνονται και στην κορυφή δύο μικρούς αετούς. Στη βάση του η διακόσμηση είναι πρωτότυπη και περίτεχνη, με θαλάσσια τέρατα που αγκαλιάζουν μικροί ερωτιδείς. Χαμηλά, στο πράσινο έδαφος αριστερά, με μαύρα γράμματα η υπογραφή: ΧΕΙΡ κονσταντήνου τον κονταρήνη 1738 και δεξιά: ΔΕΗCIC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΙΧΑΗΛ CΠΑΝΟΥ. Αριστερά καί δεξιά επιγραφή με κόκκινα κεφαλαία: Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΙΠΑΣ.
Ο άγιος Αντύπας γιάτρευε τον πονόδοντο, όπως διατυπώνει σε μεγαλυνάριο ο αγιορείτης Νικόδημος: «Έχοντας Εἰκόνα σου τήν σεπτήν, Ἀντίπα τρισμάκαρ, ὡς προπύργιον ὀχυρόν, προσφεύγομεν ταύτη ἐν πάσι τοῖ ς κινδύνοις καί πόνου τῶν ὀδόντων ἀπολυτρούμεθα»². Περιλαμβάνεται στην Ερμηνεία του Διονυσίου και τα χαρακτηριστικά του επαναλαμβάνονται όμοια στις λίγες γνωστές εικόνες του. Στην παλαιότερη γνωστή εικόνα του στη μονή του Σινά, του 13ου αιώνα³, παριστάνεται στηθαίος με όμοια μακριά λευκή γενειάδα, όπως και σε πολύ μεταγενέστερη εικόνα της μονής Σταυρονικήτα, έργο τοπικού εργαστηρίου του 18ου αιώνα⁴. Ο Κονταρίνης τον απεικονίζει με όμοια χαρακτηριστικά και σε εικόνα της Συλλογής Λοβέρδου μαζί με τον άγιο Αχίλλειο και τον άγιο Ανδρέα⁵.

Στην εικόνα μας ο ζωγράφος ακολουθεί, όπως φαίνεται, ανάλογα εικονογραφικά πρότυπα με εκείνα που χρησιμοποιεί ο Εμμανουήλ Τζάνες. Σε αυτή την υπόθεση οδηγεί ο τρόπος που ζωγραφίζεται το πρόσωπο (Εικ. 204), η κόμη και η γενειάδα του αγίου με παράλληλες, μικρές, λευκές γραμμές, σταθερά σχεδιασμένες, καθώς επίσης και η πλούσια διακόσμηση του Θρόνου⁶. Ανάλογες μορφές ένθρονου ιεράρχη συναντήσαμε και σε εικόνες άλλων ζωγράφων του 18ου αιώνα, όπως στον άγιο Ιάκωβο Αδελφόθεο (αρ. Κατ. 45) και στον άγιο Σπυρίδωνα (αρ. Κατ. 46).
Έως τώρα γνωρίζαμε, ως τελευταία χρονολογημένα έργα του Κωνσταντίνου Κονταρίνη, δύο εικόνες του 1732 στη Συλλογή Καλλιγά και στη Συλλογή Χριστιανικής Τέχνης Λευκάδας⁷. Η εικόνα μας, με τη χρονολογία 1738, αποτελεί το τελευταίο γνωστό χρονολογημένο έργο του.

Ν. Χατζηδάκη

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ   Η εικόνα διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Δεν έχει υποστεί παλαιό συντήρηση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Αδημοσίευτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ερμηνεία, 1909, σ. 268.
2. Νικόδημος Αγιορείτης, 1868, σ. 358.
3. Weitzmann, 1978, σ. 40, πίν. 39. Για την εικονογραφία βλ. Lexikon, 5, 1973, στ. 201 και Ερμηνεία, 1909, σ. 268.
4. Στανρονικήτα, 1974, εικ. 44, στη σ. 123.
5. Ξυγγόπουλος, 1956, πίν. 69.1. Για την εικονογραφία του ένθρονου ιεράρχη βλ. και αρ. Κατ. 6 και 46.
6. Για τη διακόσμηση των θρόνων βλ. Κατσελάκη, 1994, σ. 463 κ.ε.
7. Βοκοτόπουλος, 1990, σ. 163.