Δείτε το βιβλίο

ΚΕΦΑΛΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
45 x 34,7 x 1,7 εκ.
Γύρω στο 1600

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 14

Η Παναγία εικονίζεται έως λίγο κάτω από το λαιμό, με το κεφάλι γυρισμένο κατά τα τρία τέταρτα προς τα δεξιά και ελαφρά κλίση προς τα κάτω. Φορεί βαθυκόκκινο μαφόριο με χρυσή ταινία στην παρυφή και βαθυγάλαζο φόρεμα με όμοια ταινία στο λαιμό. Ο κεφαλόδεσμος έχει όμοιο βαθύ γαλάζιο χρώμα. Η σάρκα πλάθεται με καστανούς τόνους που σχηματίζουν βαθιές σκιές στην περιφέρεια του προσώπου, γύρω από το στόμα, στον άξονα της μύτης και στο επάνω βλέφαρο. Μικρές και λεπτές παράλληλες λευκές γραμμές τονίζουν σε μικρή επιφάνεια τα μήλα, το μέτωπο στη ρίζα των φρυδιών, τον άξονα της μύτης και το πηγούνι. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου ζωγραφίζονται με σταθερές πινελιές με μεγάλη ακρίβεια, που φανερώνει χέρι πολύ επιδέξιου ζωγράφου.
Η προτομή της Παναγίας προβάλλει επάνω στο χρυσό κάμπο της εικόνας, αφήνοντας μια λεπτή ταινία χρυσή στα πλάγια και στο κάτω μέρος ως πλαίσιο. Στο κάτω δεξιό τμήμα, επάνω στη χρυσή ταινία, φαίνονται ίχνη από γράμματα που προβάλλουν επάνω στο χρυσό: ΧΕΙΡ ΕΜΑΝΟΥ. Εάν η υπογραφή είναι γνήσια, πράγμα αμφίβολο, το όνομα θα μπορούσε να είναι Εμμανουήλ.
Η εικόνα με την κεφαλή της Παναγίας ανήκει προφανώς σε σύνθεση Δέησης με κεντρική τη μορφή του Χριστού¹, θέμα που καθιερώνεται από τον Εμμανουήλ Λαμπάρδο². Ανάλογες εικόνες με την κεφαλή της Παναγίας υπάρχουν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών (αρ. Τ. 156), σε ιδιωτική συλλογή στο Λονδίνο και στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας³, ενώ ένα από τα καλύτερα δείγματα συναντούμε σε εικόνα στην Ρadova⁴.
Η εικόνα μας, με την άψογη τεχνική εκτέλεση, ανήκει πιθανότατα στο ίδιο εργαστήριο με την εικόνα του Βυζαντινού Μουσείου και της συλλογής του Λονδίνου, και χρονολογείται στην ίδια, γύρω στο 1600, εποχή.

ΔIATHΡΗΣΗ  Η εικόνα διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση με μικρή φθορά στην κόκκινη ταινία στο κάτω τμήμα, όπου φαίνονται τα ίχνη από κάποια γράμματα επιγραφής.

                                                                                                                                             Ν. Χατζηδάκη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αδημοσίευτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλ. σχετικά αρ. Κατ. 21, σ. 240.
2. Υπάρχουν δύο ζωγράφοι γνωστοί με το ίδιο όνομα, μνείες 1587-1631 και 1623-1644, βλ. σχετικά Καζανάκη-Λάππα, 1981, σ. 216-217, αρ. 36-37. Βοκοτόπουλος, 1990, σ. 75, 148. Ν. Χατζηδάκη, 1993, σ. 176.
3. Τh. Chatzidakis, 1982, αρ. 30. Chatzidakis, 1962, σ. 112, αρ. 89.
4. Ν. Χατζηδάκη, 1993, σ. 30-31, αρ. 2· το λήμμα του καταλόγου είχε γραφεί πριν από τη συντήρηση της εικόνας για την έκθεση στο Μουσείο Correr μετά από τη συντήρηση η χρονολόγηση που είχα προτείνει πρέπει να μετατεθεί σε αρκετά μεταγενέστερη εποχή και η εικόνα να αποδοθεί πιθανότατα στον Εμμανουήλ Λαμπάρδο.