ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ
19oς αι.
70,6 x 33,7 εκ.
ΞΥΛΟ, ΑΥΓΟΤΕΜΠΕΡΑ

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 125

Η εικόνα σε μέτρια κατάσταση διατήρησης, έχει εκτεταμένες φθορές στο κέντρο σχεδόν της σύνθεσης αλλά και την περιφέρεια. Η ζωγραφική είναι απευθείας στον ξύλινο φορέα, χωρίς ενδιάμεση προετοιμασία.

Αρχικά αποτελείτο μάλλον από δύο ανισοπλατή μεταξύ τους σανίδια, στερεωμένα στην πίσω όψη με τρία πλατιά τρέσα, τα οποία σήμερα έχουν αντικατασταθεί. Το στενότερο σανίδι σήμερα επίσης έχει αφαιρεθεί.

Στο σκουρογάλανο κάμπο παριστάνεται ολόσωμος ο αρχάγγελος Μιχαήλ στον τύπο του ψυχοπομπού. Ο άγγελος με νεανικά χαρακτηριστικά, έχει τον κορμό σχεδόν μετωπικό, και ελαφρώς λυγισμένα τα πόδια. Πατά επάνω σε ανθρώπινη μορφή νεκρού, που αποδίδεται στο κάτω μέρος της παράστασης με κοκκινωπό χρώμα, την ψυχή του οποίου –σε μορφή σπαργανωμένου βρέφους- κρατεί στο αριστερό του χέρι, ενώ στρέφει την κεφαλή ελαφρά προς τα δεξιά δημιουργώντας την αίσθηση της αντικίνησης. Στο δεξιό χέρι ο αρχάγγελος θα κρατούσε είτε ρομφαία είτε το ζυγό της ψυχοστασία, στοιχείο το οποίο λόγω της εκτεταμένης φθοράς στο αριστερό τμήμα ως προς το θεατή της σύνθεσης, δεν σώζεται πλέον. Ο αρχάγγελος φέρει λευκή ταινία στην καστανή κόμη που καταλήγει σε βοστρύχους στους ώμους, και φορεί στρατιωτική στολή, που αποτελείται από κοντό γαλανό χιτώνα με ανασηκωμένες τις χειρίδες, χρυσωπό θώρακα που δένεται με δύο ζώνες, στο στήθος και τη μέση, λευκές δρομίδες με κεντητό διάκοσμο και χρυσές περικνημίδες. Κόκκινος μανδύας που στερεώνεται με κόμπο στο στήθος, πέφτει με χαλαρές αβαθείς πτυχές έως κάτω. Στο άνω δεξιό τμήμα γράφεται η ανορθόγραφη επιγραφή σε λευκό χρώμα ΜΗΧΑ(ΗΛ).

Η παράσταση του ολόσωμου αρχαγγέλου ως κριτή των ψυχών να τελεί την ψυχοστασία και να φορεί στρατιωτική περιβολή, είναι θέμα ιδιαίτερα αγαπητό στη μεταβυζαντινή ζωγραφική, όπως φανερώνει σημαντικός αριθμός έργων με αυτό το θέμα¹. Ανάλογη οργάνωση, αν και πιο συνοπτική, αφού παραλείπεται η ψυχή του νεκρού, βρίσκουμε σε μία ακόμη εικόνα της Συλλογής που χρονολογείται στον ύστερο 18ο αιώνα ή στις αρχές του 19ου αιώνα².

Η εικόνα με την  επίπεδη απόδοση της μορφής, τη συνοπτική διαπραγμάτευση της στρατιωτικής στολής, μολονότι οι δρομίδες έχουν περίτεχνο κεντητό διάκοσμο σε ρομβοειδή διάταξη, την επίπεδη πτυχολογία του μανδύα, την κάπως αφύσικη στάση του σώματος σαν σε ημικάθισμα και την γλυκερή έκφραση στο στρογγυλό σχεδόν λευκό πρόσωπο του αρχαγγέλου, μας οδηγούν σε λαϊκό εργαστήριο του 19ου αιώνα.

Αδημοσίευτη

Ανδρομάχη Κατσελάκη

Δρ Αρχαιολόγος-ΜΑ Ιστορικός Τέχνης

1. Για την εικονογραφία του θέματος βλ. Leontakianakou 2009, 145-157. Βλέπε επίσης αριθ. 70 της Συλλογής, όπου και άλλα παραδείγματα (Α. Κατσελάκη).

2. Βλ. αριθ. 70 της Συλλογής (Α. Κατσελάκη).