Δείτε το βιβλίο

Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
57,5 x 44,5 x 2 εκ.
Τέλη 17ου-18ος αιώνας

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 39

Ο Χριστός, μετωπικός, με ελαφρά στροφή προς τα αριστερά, κρατεί την ψυχή της Παναγίας που παριστάνεται ως μικρή κόρη, τυλιγμένη ολόκληρη με γαλάζιο μαφόριο. Προβάλλει σε ελλειψοειδή δόξα με τέσσερις αγγέλους σε μονοχρωμία και εξαπτέρυγο στην κορυφή. Τη νεκρική κλίνη της Παναγίας πλαισιώνουν οι απόστολοι και δύο ιεράρχες. Μπροστά στην κλίνη ζωγραφίζεται κηροπήγιο με λαμπάδα και το επεισόδιο του Ιεφωνία με τον άγγελο. Στο βάθος, αριστερά και δεξιά, δύο κτίρια με επίπεδες στέγες σε διαφορετικό ύψος, που ενώνονται με ημικυκλικό τείχος. Στα αριστερά και ακριβώς κάτω από την ποδέα της κλίνης πλαστή επιγραφή με λευκά κεφαλαία: ΔΕΗCIC ΙΩΑΚΕΙΜ ΛΑΜΠΑΡΔΟΥ ΤΟΥ KΡΗΤOC.
Η Κοίμηση της Παναγίας απεικονίζεται σε συντηρητικό εικονογραφικό τύπο, χωρίς δευτερεύοντα επεισόδια, ακολουθώντας το πρότυπο ορισμένων κρητικών εικόνων του 15ου αιώνα, όπως η Κοίμηση του Λονδίνου που αποδίδεται στον Ανδρέα Ρίτζο¹, με παλαιολόγεια καταγωγή, όπως είναι γνωστή από την Κοίμηση της Φλωρεντίας² (Εικ. 198). Κοινά στοιχεία του προτύπου είναι η συνοπτική απεικόνιση του κύριου θέματος της Κοίμησης, η εμφάνιση μέσα στη δόξα αγγέλων σε μονοχρωμία και, ακόμη, η παρουσία του εξαπτέρυγου στην κορυφή της δόξας³. Στις εικόνες αυτές η ομοιότητα επεκτείνεται στα κτίρια του βάθους με τις επίπεδες στέγες, που ενώνονται με ημικυκλικό τείχος. Το πρότυπο αυτό διάδιδεται με μικρές παραλλαγές και σε άλλες εικόνες, όπως σε εικόνα του Μουσείου Κανελλοπούλου και του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, του 15ου αιώνα⁴, καθώς και σε εικόνα του Μουσείου Ζακύνθου, του 17ου-18ου αιώνα⁵, ενώ αποτελεί τον πυρήνα και των πιο σύνθετων απεικονίσεων της σκηνής στις εικόνες του Ανδρέα Ρίτζου στο Τοrino και στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας⁶, όπου μέσα στη δόξα εμφανίζονται τέσσερις άγγελοι, όπως και στην εικόνα μας.
Ο ζωγράφος της εικόνας μας ακολουθεί πιστά, σε κάθε λεπτομέρεια, το κρητικό πρότυπο του 15ου αιώνα και δεν επιζητεί την πρωτοτυπία. Ακόμη και στην τεχνοτροπία του μιμείται τα συντηρητικά κρητικά πρότυπα του 15ου αιώνα, χωρίς δυτικές επιρροές. Οι μορφές, ωστόσο, είναι κοντόχοντρες και αποδίδονται με χαλαρό σχέδιο που διαγράφει πλατιές επιφάνειες στην πτυχολογία, ενώ τα χρώματα συνδυάζουν ευχάριστους τόνους, γαλάζιους και ρόδινους, χωρίς πολλές διαβαθμίσεις. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η εικόνα είναι έργο τοπικού εργαστηρίου του τέλους του 17ου ή του 18ου αιώνα, που διαθέτει καλά πρότυπα κρητικών εικόνων.

Ν. Χατζηδάκη

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ   Η εικόνα διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, με λίγες φθορές από παλαιότερη συντήρηση.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ   Το όνομα του Ιωακείμ Λαμπάρδου, που έχει πλαστογραφηθεί στην εικόνα, είναι γνωστό μόνον από συμβόλαιο δημοσιευμένο το 1923 από το Λεωνίδα Ζώη⁷, όπου μνημονεύεται ότι ο ζωγράφος Ιωακείμ Λαμπάρδος θα ανελάμβανε την εικονογράφηση του ναού των Λογοθετών στη Ζάκυνθο. Το γεγονός αυτό επιτρέπει την υπόθεση ότι η επιγραφή προσετέθη από το Δημήτριο Πελεκάση και, ακόμη, ότι η εικόνα προέρχεται από τη Ζάκυνθο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ   Αδημοσίευτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Μπαλτογιάννη, 1991, σ. 353 κ.ε., πίν. ΚΑ’ και 175.
2. Μπαλτογιάννη, 1991, σ. 353 κ.ε., πίν. 175. Βλ. και Βοκοτόπουλος, 1995, σ. 132, 216, εικ. 111 (έγχρ·)·
3. Για τον εικονογραφικό συμβολισμό βλ. Μπαλτογιάννη, 1991, σ. 362 κ.ε.
4. Ηoly Image – Ηοly Space, 1988, σ. 123, 202-203, αρ. 42 (Ν. Chatzidakis). Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, 1986, αρ. 95, σ. 92-93 (Ν. Χατζηδάκη).
5. Αδημοσίευτη, αρ. εκθ. 120, προσωπική παρατήρηση.
6. Βλ. αρ. Κατ. 36, σ. 311, σημ. 3.
7. Ζώης, 1923, σ. 183. Χατζηδάκης, 1956, σ. 18, σημ. 27. Ο ζωγράφος είχε ταυτισθεί από τον Ξυγγόπουλο με τον Ιωάννη Λαμπάρδο, πράγμα που σήμερα δεν μοιάζει πιθανό, βλ. Ξυγγόπουλος, 1936, σ. 32.