Δείτε το βιβλίο

ΚΕΦΑΛΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
14,5 x 11,5 x 1 εκ.
Γύρω στο 1600

Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Συλλογή Βελιμέζη, δωρεά οικογενειών Μαργαρίτη και Μακρή
ΑΡΙΘ. ΔΩΡ. 16

Στην πολύ μικρή αυτή εικόνα ο Χριστός παριστάνεται έως λίγο κάτω από το λαιμό, μετωπικός. Από την ενδυμασία του φαίνεται ο πορφυρός χιτώνας και το σκούρο γαλάζιο ιμάτιο. Η κόμη, χωρισμένη στη μέση, πέφτει πίσω ασύμμετρα σχηματίζοντας παράλληλες κυματιστές γραμμές. Τα χαρακτηριστικά διαγράφουν με ακρίβεια μικρές πινελιές και το πλάσιμο είναι πολύ φροντισμένο. Στον ένσταυρο φωτοστέφανο με κόκκινα γράμματα η επιγραφή: Ο ΩΝ. Ψηλά αριστερά ίχνη από επιγραφή: ΙC.
Η καταγωγή της εικονογραφίας της κεφαλής, μόνης, του Χριστού, καθώς και άλλων αγίων, εντοπίζεται σε πολύ παλαιότερα παραδείγματα ήδη από τη βυζαντινή εποχή. Σε εικόνα του τέλους του 12ου αιώνα στο Τver¹ συναντούμε την κεφαλή του Χριστού που αποδίδεται με τεχνοτροπικά γνωρίσματα βυζαντινών εικόνων της εποχής, όπως η Παναγία Οδηγήτρια στην αμφιπρόσωπη εικόνα της Καστοριάς. Με ανάλογο τρόπο ζωγραφίζεται η κεφαλή του αγίου Γεωργίου σε εικόνα του 13ου αιώνα στο Σινά², με τη διαφορά ότι ο άγιος γέρνει στο πλάι, προφανώς επειδή αποτελούσε τμήμα ενός συνόλου Δέησης. Η εικόνα ακολουθεί καθιερωμένη εικονογραφία, που συναντούμε σε μεγάλο αριθμό εικόνων του 16ου και του 17ου αιώνα. Ο τύπος πιθανότατα διαδίδεται με τις εικόνες του Εμμανουήλ Λαμπάρδου, που δείγμα τους συναντούμε στο ζωγραφιστό τέμπλο της εικόνας του αγίου Μηνά στη συλλογή του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας³. Η εικόνα του Χριστού συνοδεύεται συνήθως από όμοιου τύπου εικόνες με την κεφαλή της Παναγίας και του Ιωάννη του Προδρόμου σε μια σύνθεση Δέησης⁴. Στο Βυζαντινό Μουσείο υπάρχει εικόνα του Εμμανουήλ Λαμπάρδου (αρ. Τ. 2103) με την κεφαλή του Χριστού στον τύπο του Παντοκράτορος, ενώ παρόμοιες εικόνες βρίσκονται στο Μουσείο Μπενάκη⁵, στη Ρωσία⁶ και σε συλλογές στην Αγγλία⁷· οι περισσότερες, με άριστη τεχνική εκτέλεση, αποδίδονται στον Εμμανουήλ Ααμπάρδο και χρονολογούνται γύρω στο 1600· τον τύπο χρησιμοποιεί αργότερα και ο Εμμανουήλ Τζάνες σε εικόνα του Ιστορικού Μουσείου στην Κρήτη⁸. Η εικόνα μας, με το μικρό μέγεθος, ακολουθεί αυτά τα πρότυπα και χρονολογείται πιθανώς στην ίδια εποχή.

Ν. Χατζηδάκη

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ  Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση με επιφανειακό όμως ξεθώριασμα των χρωμάτων και της λάμψης του χρυσού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Αδημοσίευτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Smirnova, 1994, σ. 299-302, πίν. 170.
2. Σινά, 1990, σ. 116, εικ. 57.
3. Chatzidakis, 1962, σ. 83, αρ. 54, πίν. 43.
4. Βλ. σχετικά Ν. Χατζηδάκη, 1993, σ. 176, αρ. 43 και αρ. Κατ. 19, σ. 234.
5. Ξυγγόπουλος, 1936, αρ. 17, σ. 32, πίν. 14Γ.
6. Το κάλλος της μορφής, 1995, αρ. 14.
7. Sotheby’s, 1988, αρ. 413, διαστ. 30×24,5 εκ., και αρ. 414, διαστ. 28×22 εκ.
8. Εικόνες Κρητικής Τέχνης, 1993, αρ. 171, σ. 524-525 (Μ. Μπορμπουδάκης).